Тәуелсіздік жылдарындағы болған өзгерістер қазақстан қоғамын түбегейлі өзгертуде. Бірінші байқалатын өзгерістердің қатарында өңірлер арасындағы диспропорция.
Орталықтандырылған экономиканың нарықтық еркін бағытқа өтуімен бірқатар аудандардың өзге өңірлерге қарағанда бәсекеге қабілетті емес екендігі байқалады. Нәтижесінде, өңірлер арасында «орталық» пен «перифериялық» айырмашылықтар орын алуда.
Сондықтан аталмыш мәселенің экономикалық тұрғыда қандай аспектілерде айырмашылық бар екендігіне анализ жасау актуалды болып отыр. Аймақтарға қатысты мемлекеттік деңгейдегі жүргізіліп отырған саясаттың қаншалықты тиімді жүзеге асып жатқандығы осы тұста байқалатын болады.
Өңірлердегі экономикалық үйлеспеушілікті анықтау, салыстыру әдісімен жүргізілді. Салыстыру барысында ең маңызды деген 3 көрсеткіш алынды. Экономикада қарқынды даму кешенін айқын көрсететін жұмыс күші санындағы жұмыспен қамтылу деңгейі. Жұмысқа жарамды азаматтар арасындағы жұмыссыздық деңгейі де маңызды аспект ретінде қарастырылды. Ал халықтың атаулы ақшалай табыстары, яғни бір айда жан басына шаққандағы орташа табысы (теңгемен) өңірлер арасындағы айырмашылықты анықтауда ең басты көрсеткіш.
Бұл көрсеткіштерге Статистика комитетінде келесідей негізде анықтамалар берілген [1]. Жұмыссыздық деңгейі – жұмыс күші санындағы жұмыссыздар санының пайызбен есептелген үлесі. Ал жұмыс күші – тауарлар мен қызметтер өндіру үшін жұмыс күшінің ұсыныстарын қамтамасыз ететін, халықтың экономикалық белсенділігін өлшеу үшін белгіленген жастағы халықтың бөлігі. Жұмыс күшінің санына экономикалық қызметтің барлық түрлерінде жұмыспен қамтылғандар және жұмыссыздар кіреді. Ал халықтың атаулы ақшалай табыстары (бағалау) – бұл халықтың ағымдағы тұтынуға, өндірістік қызметке және қор жинауға бағытталатын ақшалай қаражаты.
Көрсеткіштерді салыстыру 3 жыл ішіндегі (2015, 2016, 2017) «Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті» ұсынған ресми жылдық ақпараттарға сүйене отырып жасалынды. 2018 жылғы статистикалық мәліметтер дайын болмауына байланысты есепке алынбады.
Осы тәсіл бойынша зерттеу барысында, жоғарыда көрсетілгендей, ресми статистикалық мәліметтерді пайдаланып, 14 облыс және 2 мемлекеттік маңызы бар қалалардағы 3 түрлі көрсеткіштерді қолданылып салыстырылды. Диаграммаларда 3 жылдық статистикалық мәліметтер өсу ретімен орналастырылған. Сонымен қатар салыстыру жұмысын жеңілдету үшін Қазақстан бойынша орташа көрсеткіш ерекшеленіп белгіленген.
1-сурет. Жұмыс күшінің санына жұмыспен қамтылу деңгейі, пайызбен
Ескерту: http://stat.gov.kz дереккөзі негізінде автор құрастырған
2-сурет . Жұмыссыздық деңгейі, пайызбен
Ескерту: http://stat.gov.kz дереккөзі негізінде автор құрастырған
3-сурет . Халықтың атаулы ақшалай табыстары Айына орташа жан басына шаққанда, теңге
Ескерту: http://stat.gov.kz дереккөзі негізінде автор құрастырған
Аймақтар арасындағы басты диспропорция, бірінші кезекте халық табыс көзінен байқалады. Ең төменгі көрсеткіш көрсетіп отырған Оңтүстік Қазақстан (45 800тг) мен ең жоғарғы көрсеткіштегі Атырау облысының (159 154тг) арасындағы айырмашылығы 4 есеге жуық. Ал Қазақстандағы орташа көрсеткіш – 87 939тг (3-сурет). Осыған орай, Қазақстан аймақтарының дифференциациясы халықтық табыс-көзі бойынша елеулі екендігін байқауға болады.
Қалған екі маңызды әрі бір-бірімен тығыз байланысты индикаторлар орташа есеппен Республика бойынша біркелкі таралған. Аталмыш көрсеткіштер бойынша 3 жыл ішінде айтарлықтай өзгеріс байқалмайды. Дегенмен, жұмыспен қамтылғандар саны халық саны көп шоғырланған аймақтарда азайғандығына қарамастан, жұмыссыздық деңгейі жоғарылаудың орнына төмен көрсеткішті көрсетіп тұр. Бұл дегеніміз белгілі бір деңгейде экономиканың стагнациялануын және жұмыссыздықты тіркеу, оны есепке алу процесі қиындағанын байқатады. Мысалы, Павлодар облысы, БҚО, ОҚО және Алматы қаласының жұмыспен қамтылу деңгейі 3 жыл бойына өзгеріссіз, тұрақты (1-сурет). Соған қарамастан жұмыссыздық деңгейі халық саны көп шоғырланған өңірлерде, яғни Алматы қаласы мен ОҚО-да сәйкесінше 5,3% және 5,2% (3-сурет). Ал Павлодар облысы мен БҚО-да жұмыссыздық деңгейі тағы да тұрақтылықты көрсетіп отыр. Қазақстан Республикасы бойынша орташа көрсеткіш – 4,9%. Ең төменгі деңгейлі көрсеткіш – Астана қаласы мен Алматы облысы 4,6% және 4,7% (3-сурет).
Жұмыс күшінің санына жұмыспен қамтылу деңгейі бойынша айтарлықтай төмен көрсеткішті жалпы халық саны жоғары аймақтар – ОҚО мен Алматы қаласында 94,8% 94,7% сәйкесінше (1-сурет). Жоғарыда айтылғандай осы 2 аймақ Республика бойынша жұмыссыздықтың ең жоғары деңгейін көрсетіп тұрған аймақтар болып табылады. Сонымен қатар бұл екі аймақтың аталған 2 индикатор бойынша нәтижелері жуық болғанымен 3-ші индикатор бойынша ОҚО соңғы орында 45 800тг-мен, ал Алматы қаласы 3-ші орында 136 943тг-мен орналасқан. Бұл аймақтар арасындағы жұмыспен қамтылу тенденциясы біркелкі таралғанымен, халықтың атаулы ақшалай табысы жағынан теңсіздік пен айырмашылығы айтарлықтай байқалады.
Сілтемелер:
Автор: Н. Мейрамбек - әл-Фараби атындағы ҚҰУ саясаттану және саяси технологиялар кафедрасының 2-курс студенті
Продолжая публикацию данных под рубрикой "Социологические закрома", представляем Вашему вниманию данные по предпочтениям казахстанцев каналов информации о ситуации в стране с 2004 по 2017 года.
Распределение ответов на вопрос "Какими каналами информации Вы пользуетесь чаще всего для получения сведений о событиях, происходящих в нашей стране?" (%)
Согласно «Программе развития регионов до 2020», в настоящее время в Казахстане к городам второго уровня относятся 14 городов, из них 12 городов являются административными центрами 12 областей (города Кокшетау, Талдыкорган, Атырау, Уральск, Тараз, Караганда, Костанай, Кызылорда, Актау, Павлодар, Петропавловск, Усть-Каменогорск), 2 города являются городами областного значения (Семей, Туркестан). Численность населения городов второго уровня на 1 января 2016 года составила 3 795,2 тыс. человек, это 21,5% от общей численности населения республики, или порядка 37,7% от городского населения страны. За последние годы во всех городах «второго уровня» наблюдается рост численности населения, что связано как с положительными значениями естественного прироста населения, так и сложившимся положительным, скорее всего, внутриобластным сальдо миграции жителей.
Как указано в Программе, формирование в республике стратегических хабов определяется потенциалом развития городов второго уровня. Города второго уровня являются региональными центрами развития и имеют возможность в дальнейшем сконцентрировать экономическую активность не только своего, но и смежных регионов, а также выступить в качестве катализаторов формирования конкурентоспособных региональных кластеров. Транспортно-логистическая связанность городов-хабов и городов второго уровня по «лучевому» принципу обеспечит выход регионов на национальные и внешние рынки. Реализация задачи по развитию городов «второго уровня» (областных центров, городов Семей и Туркестан) будет осуществляться по следующим направлениям в рамках программ их развития:
1) экономическое позиционирование на рынках Таможенного союза и Центральной Азии;
2) эффективное развитие инженерной и социальной инфраструктур;
3) эффективное градостроительное планирование территорий.
Объем промышленного производства городов «второго уровня» в 2015 году составил 2,52 трлн. тенге, что составляет порядка 17% от общереспубликанского объема промышленного производства. За 2008-2015 годы общий объем промышленного производства городов «второго уровня» увеличился на 39,7%. В городах «второго уровня» хорошо развиты отрасли обрабатывающей промышленности. Так, анализ структуры промышленного производства этих городов показал, что в большинстве из них доля обрабатывающей промышленности в общем объеме промышленного производства превышает 55%. Удельный вес обрабатывающей отрасли в общем объеме промышленного производства в 2015 году составлял в Атырау – 62%, в Караганде – 59%, в Актау – 72%.
Основными проблемами инженерной инфраструктуры городов «второго уровня» является высокий износ водопроводных, канализационных, тепловых и электрических сетей, автомобильных дорог.
В данной статье в качестве объектов рассмотрения были выбраны 5 городов «второго уровня», географически расположенные в разных частях Казахстана: Актау, Караганда, Кызылорда, Костанай и Семей.
Автор: Ержан У., координатор проектов ОФ "ЦСПИ "Стратегия"
Продолжая публикацию данных под рубрикой "Социологические закрома", представляем Вашему вниманию данные по динамике мнений казахстанцев в отношении интеграционных предпочтений по странам и Союзам, а также в группировке по разным векторам.
Напомним, что возможность отслеживать мнение казахстанцев по тем или иным темам и вопросам на протяжении последних 12-13 лет была обеспечена благодаря проекту "Евразийский монитор" (ЕМ), в котором наш Фонд участвует с 2007 года.
Надеемся, что полученная социологическая информация:
- поможет заинтересованным лицам лучше понимать ситуацию в Казахстане,
- будет использована в научно-исследовательских разработках,
- будет способствовать выработке качественных управленческих решений.
Распределение ответов на вопрос "В настоящее время одни страны стремятся к объединению, другие, наоборот, к самостоятельности. Если бы Вы могли решать такие вопросы, то с какими из указанных стран, на Ваш взгляд, было бы правильно объединиться нашей стране?" (%, любое количество ответов)
В группировке по разным векторам:
Продолжая публикацию данных под рубрикой "Социологические закрома", представляем Вашему вниманию данные по динамике мнений казахстанцев в отношении внешнеполитических ориентиров нашей страны. Вопрос по данной теме задавался в собственных исследования Фонда в 2008, 2014 и 2016 годах. Но несмотря на отсутсвие выдержанной периодичности в опросе, результаты позволяют проследить тренды общественного сознания.
Распределение ответов на вопрос "Какое из утверждений, на Ваш взгляд, лучше всего описывает приоритетные цели Казахстана во внешней политике?" (%, один вариант ответа)
Рейтинг управленческой элиты РК
Рейтинг государственных органов за I квартал 2025 года
Индекс комфортности среды для проживания
Cвяжитесь с нами
ОФ ЦСПИ "Стратегия" является исследовательской организацией. Свою деятельность Фонд осуществляет с 2001 года.
