ОФ «Центр социальных и политических исследований «Стратегия»

ОФ «Центр социальных и политических исследований «Стратегия» - Исследования

Рейтинг управленческой элиты РК за 4-й квартал 2018 года

Tags рейтинг политической элиты рейтинг элиты 3155 View Последнее изменение Среда, 23 Январь 2019 10:43

В конце 2018 года произошли изменения в составе правительства РК. Так, сменился руководитель внешнеполитического ведомства: вместо Кайрата Абдрахманова, который занимал эту должность 2 года и имел в нашем рейтинге средние показатели, был назначен экс-министр обороны и аэрокосмической промышленности Бейбут Атамкулов. При этом новый пост пока не помог Атамкулову извлечь положительные оценки со стороны экспертов. Для многих участников исследования это назначение было скоропостижным, и возник вопрос, насколько будет эффективен Атамкулов, исполняя новые обязанности: «Сенсационное назначение, которое говорит о том, что период активной внешнеполитической деятельности Казахстана уходит в прошлое. Ничем себя не проявивший в качестве министра оборонной и аэрокосмической промышленности, Атамкулов с тем же успехом отсидит и в новом кресле». Пока новый министр иностранных дел разместился на 37 месте с рейтингом 3,30 балла.

В рамках той же ротации кабинета министров новым министром оборонной и аэрокосмической промышленности назначен Аскар Жумагалиев, сохранивший в то же время вице-премьерскую позицию. По итогам опроса экспертов, Жумагалиев А.К. оказался на 13 месте с рейтингом 4,40 балла. Его характеризуют как «профессионального, перспективного, кризисного» управленца, который имеет достаточное доверие со стороны президента страны. Для сравнения: рейтинг его предшественника Атамкулова Б.Б. в этой же должности составлял 2,94 балла (44 место).

В это же время Женис Касымбек был назначен министром индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан (отметим, что указом президента возглавляемое им ранее министерство по инвестициям и развитию было реорганизовано). Эксперты средне оценивают главу нового министерства, как с точки зрения эффективности, так и перспективности. По итогам он занял 32 место, набрав 3,41 балла из 7-ми возможных.

5 с плюсом

По итогам четвертого квартала первое место в рейтинге управленческой элиты, как и в прошлом рейтинге, досталось председателю КНБ Кариму Масимову. Эксперты приписывают ему наиболее высокий авторитет и самую лучшую перспективу среди всех представленных в списке политиков. При этом стоит отметить, что председатель КНБ, как и в прошлом квартале получил оценки выше 5-баллов по всем трем критериям. «Свою задачу по усилению КНБ Масимов успешно выполнил. Теперь в 2019 году его ожидает пост либо премьер-министра, либо же руководителя Совета безопасности. Данный орган явно нуждается в усилении, что может сделать только такой политический тяжеловес, как Карим Масимов».

По результатам опроса, председатель правления ФНБ «Самрук-Казына» Ахметжан Есимов подтвердил вторую позицию в рейтинге, но его совокупная оценка повысилась (+0,16 п.п.), в основном, из-за повышения показателя авторитетности. На повышение его оценок влияет то, что Есимов практически единственный представитель «старой гвардии», занимающий сравнительно невысокую должность в системе управленческой вертикали, но в то же время могущий быть востребованным в любой момент в случае необходимости: «как и Абыкаева, Есимова могут рекрутировать на высшие позиции, если президент разочаруется в нынешней структуре».

Выше 4-х баллов

Выше 4-х баллов, но меньше 5-ти, в 4-м квартале 2018 года из 48 персон, вошедших в список, набрали 15 политиков.

Посол в РФ Имангали Тасмагамбетов также подтвердил третье место в рейтинге, улучшив при этом свою оценку (+0,17 п.п.). Этот результат был получен за счет высоких оценок авторитетности и эффективности, в то время как с точки зрения перспективности он находится лишь на 13-м месте. Невысокую перспективность посла в РФ многие эксперты связывают с его должностной позицией, которая его отодвигает его от внутриполитической арены. Другая немаловажная причина, о которой говорили эксперты, – это возрастной фактор «в декабре 2019 года исполняется 63». Тем не менее, как считают некоторые опрошенные, «сносить его с пьедестала» еще рано, «потенциал для рывка при форс-мажоре еще есть».

Спустя квартал вернул себе 4-е место в рейтинге председатель президиума Национальной палаты предпринимателей «Атамекен» Тимур Кулибаев. Изменение позиции председателя НПП «Атамекен» в основном связано с улучшением по номинациям авторитетность (+0,15 п.п.) и перспективность (+0,33 п.п.). Таким образом, эксперты высоко оценивают способность Кулибаева держаться подальше от внутриполитических раскладов/разборок: «Человек, по явному недоразумению входивший в число вероятных преемников президента, успешно демонстрирует отсутствие каких-либо политических амбиций».

Потерял одну позицию в рейтинге руководитель Администрации Президента Асет Исекешев (с 4 места - 4,80 балла на 5 место - 4,79 баллов). Следует отметить, что руководитель АП один из немногих управленцев верхней части рейтинга, у которого, по результатам опроса, в четвертом квартале несколько снизилась позиция. По мнению экспертов, Исекешев сейчас находится в довольно сложной ситуации, и в связи с этим его рейтинг не растет: «В АП он ограничен кадровыми перестановками. Внутреннюю политику контролирует М. Тажин. Экономический блок – слабый. Региональное развитие – слишком независимые областные акимы». Хотя, возможно, что Исекешев и не ставил себе целью слишком активничать на новом месте: «не выстрелил, но, наверное, и не собирался».

Следует отметить улучшение позиций премьер-министра Бахытжана Сагинтаева (с 10 места (4,12 балла) на 8 место (4,58 баллов)) и вице-премьера Аскара Мамина (с 11 места (4,08 балла) на 10 место (4,57 балла)) («потерял КТЖ, Казатомпром, но, по-прежнему, главная рабочая сила правительства»). При этом оба высокопоставленных менеджера имеют сравнительно высокие (выше 4 баллов) показатели по всем трем номинациям.

Несколько снизился рейтинг депутата Сената Парламента Дариги Назарбаевой (с 7 места на 11-ое). При этом в целом, Назарбаева улучшила свою совокупную оценку на + 0,21 п.п. за счет высокой оценки (5 баллов) перспективности.

«Середняки»

В список политиков-управленцев группы с совокупными показателями от 3 до 4 баллов вошло 26 человек.

В этой группе заметным следует назвать повышение рейтинга председателя Национального банка Данияра Акишева (с 37 места на 25; +0,39). Он улучшил свою позицию из-за достаточно хороших оценок эффективности и перспективности. Но в комментариях экспертов прозвучали не только положительные оценки в отношении председателя Национального банка. Однако некоторые эксперты активно его критиковали, а его будущее рассматривали, как «туманное»: «Однако беспомощная политика Национального банка, являющегося заложником объективных обстоятельств, рано или поздно приведет к его уходу с поста председателя Нацбанка в качестве очередного жертвоприношения общественному мнению в период грядущей политической кампании».

Неоднозначны оценки работы министра общественного развития Дархана Калетаева, его рейтинг снизился с 27-28 места на 36. Эксперты в комментариях озвучивали прямо противоположные мнения. Одни опрошенные сказали о том, что у него «интересная должность, однако сильно подорван авторитет арестами подчиненных. Перекрестные полномочия с АП и областными акимами». По утверждениям же других, «министерство Калетаева продолжает очень активную работу по модернизации общественного сознания и укрепления связей между исполнительной властью и элементами гражданского общества в лице неправительственных организаций. Проведение Гражданского форума было проверкой качества менеджмента структур МОР, с которой команда Д.Калетаева успешно справилась».

Несколько ухудшился рейтинг акима города Астаны Бахыта Султанова (с 23 на 27 место; 3,59 балла.). «Пока абсолютно ничем себя не проявил на посту акима. Дополнительной сложностью для Султанова помимо отсутствия опыта работы с непосредственными проблемными вопросами хозяйственного плана является и яркая персона его предшественника на фоне которой очень сложно избежать критических сравнений».

Таблица 1. – Рейтинг управленческой элиты Казахстана (4-й квартал 2018 г.) [1]

№	ФИО	Итог	Авторитетность	Эффективность	Перспективность
1.	Масимов К.К.	5,35	5,59	5,18	5,27
2.	Есимов А.С.	5,03	5,50	4,73	4,86
3.	Тасмагамбетов И.Н.	4,98	5,14	5,27	4,55
4.	Кулибаев Т.А.	4,86	5,27	4,41	4,91
5.	Исекешев А.О.	4,79	4,73	4,55	5,09
6.	Нигматулин Н.З.	4,74	4,86	4,77	4,59
7.	Кожамжаров К.П.	4,68	4,68	4,64	4,73
8-9.	Токаев К.К.	4,59	4,91	4,09	4,77
8-9.	Сагинтаев Б.А.	4,59	4,77	4,40	4,59
10.	Мамин А.У.	4,57	4,77	4,36	4,59
11.	Назарбаева Д.Н.	4,56	4,86	3,82	5,00
12.	Байбек Б.К.	4,48	4,27	4,23	4,95
13.	Жумагалиев А.К.	4,40	4,00	4,40	4,81
14.	Утемуратов Б.Ж.	4,31	4,55	4,48	3,91
15-16.	Шпекбаев А.Ж.	4,26	4,18	4,27	4,32
15-16.	Шукеев У.Е.	4,26	4,45	4,14	4,18
17.	Бисембаев А.А.	4,05	4,19	4,00	3,95
18.	Досаев Е.А.	3,95	4,09	3,68	4,09
19-20.	Асанов Ж.К.	3,94	3,95	3,91	3,95
19-20.	Мами К.А.	3,94	4,32	3,86	3,64
21.	Касымбеков М.Б.	3,88	4,23	4,09	3,32
22-23.	Ермекбаев Н.Б.	3,70	3,64	3,73	3,73
22-23.	Мынбаев С.М.	3,70	3,77	3,68	3,64
24.	Абыкаев Н.А.	3,66	4,82	3,75	2,41
25.	Акишев Д.Т.	3,62	3,41	3,77	3,68
26.	Касымов К.Н.	3,61	4,41	3,36	3,05
27.	Султанов Б.Т.	3,59	3,67	3,24	3,86
28.	Ашимбаев М.С.	3,56	3,23	3,45	4,00
29.	Джаксыбеков А.Р.	3,54	4,27	3,57	2,77
30.	Айдарбаев А.С.	3,53	3,27	3,68	3,64
31.	Бозумбаев К.А.	3,52	3,68	3,32	3,55
32-33.	Касымбек Ж.М.	3,41	3,32	3,27	3,64
32-33.	Келимбетов К.Н.	3,41	3,36	3,23	3,64
34.	Имашев Б.М.	3,40	3,38	3,33	3,48
35.	Байжанов Г.Ж.	3,33	3,18	3,27	3,55
36.	Калетаев Д.А.	3,32	3,18	3,32	3,45
37.	Атамкулов Б.Б.	3,30	3,24	3,24	3,43
38.	Смаилов А. А.	3,29	3,24	3,20	3,43
39.	Биртанов Е.А.	3,26	3,27	3,27	3,23
40.	Абаев Д.А.	3,23	3,00	2,91	3,77
41.	Сулейменов Т.М.	3,15	3,14	2,95	3,36
42.	Бекетаев М.Б.	3,11	3,05	3,05	3,23
43.	Абылкасымова М.Е.	3,03	2,77	3,14	3,18
44.	Годунова Н.Н.	2,90	2,71	3,19	2,81
45.	Мухамедиулы А.	2,89	2,82	2,95	2,91
46.	Абдыкаликова Г.Н.	2,85	2,82	2,73	3,00
47.	Донаков Т.С.	2,73	2,80	2,60	2,80
48.	Сагадиев Е.К.	2,47	2,59	2,36	2,45

Таблица 2. – Рейтинг управленческой элиты Казахстана (по индикатору «авторитетность»; 4-й квартал 2018 г.)

№	ФИО	Итог
1.	Масимов К.К.	5,59
2.	Есимов А.С.	5,50
3.	Кулибаев Т.А.	5,27
4.	Тасмагамбетов И.Н.	5,14
5.	Токаев К.К.	4,91
6-7.	Нигматулин Н.З.	4,86
6-7.	Назарбаева Д.Н.	4,86
8.	Абыкаев Н.А.	4,82
9-10.	Сагинтаев Б.А.	4,77
9-10	Мамин А.У.	4,77

Таблица 3. – Рейтинг управленческой элиты Казахстана (по индикатору «эффективность»; 4-й квартал 2018 г.)

№	ФИО	Итог
1.	Тасмагамбетов И.Н.	5,27
2.	Масимов К.К.	5,18
3.	Нигматулин Н.З.	4,77
4.	Есимов А.С.	4,73
5.	Кожамжаров К.П.	4,64
6.	Исекешев А.О.	4,55
7.	Утемуратов Б.Ж.	4,48
8.	Кулибаев Т.А.	4,41
9-10.	Сагинтаев Б.А.	4,40
9-10.	Жумагалиев А.К.	4,40

Таблица 4. – Рейтинг управленческой элиты Казахстана (по индикатору «перспективность»; 4-й квартал 2018 г.)

№	ФИО	Итог
1.	Масимов К.К.	5,27
2.	Исекешев А.О.	5,09
3.	Назарбаева Д.Н.	5,00
4.	Байбек Б.К.	4,95
5.	Кулибаев Т.А.	4,91
6.	Есимов А.С.	4,86
7.	Жумагалиев А.К.	4,81
8.	Токаев К.К.	4,77
9.	Кожамжаров К.П.	4,73
10.	Нигматулин Н.З.	4,59

1. Опрос проведен в январе 2018 года, приняли участие 22 эксперта.

РЕЙТИНГ ОЦЕНКИ ЭФФЕКТИВНОСТИ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ АКИМОВ РЕГИОНОВ КАЗАХСТАНА (ПО ИТОГАМ 2 ПОЛУГОДИЯ 2018 ГОДА)

Согласно полученным данным, эксперты оценили работу акимов на среднем уровне (3-4 балла). Стоит отметить, что во втором полугодии ни один из акимов не получил оценку выше 5–ти баллов...

Сыртқы саясаттың жаңа бағдарлары

Қазақстан тәуелсіздік алған уақыттан бері қиын да күрделі даму жолынан өтіп үлгерді. Егемендіктің алғашқы жылдарынан бастап шет мемлекеттермен қарым-қатынаста таңдап алынған көпвекторлы саясат белгілі бір деңгейде мемлекеттігіміз бен тәуелсіздігімізді нығайтып, халықаралық қатынас жүйесіне жеке ел болып еркін кіруімізге ықпал етті.

Қазақстан өзінің сыртқы саясатында Ресеймен, Қытаймен, Батыс әлемімен, мұсылман елдерімен және Орталық Азия мемлекеттерімен жан-жақты тығыз қарым-қатынасты дамытып келеді. Осы орайда, еліміздің ұстанатын сыртқы саясатына қатысты халықтың пікірі қандай деген сұрақ туындайды. 2008 жылдан бері «Стратегия «ӘСЗО»» ҚҚ соңғы жылдары жүргізіп келе жатқан әлеуметтік сауалнамалар нәтижесі көрсеткендей Қазақстан азаматтарының көзқарасы өзгеріс үстінде. Осыған дәлел ретінде 2008 жылдарда халықтың негізгі бөлігі (36%) Ресеймен және бұрынғы одақтас мемлекеттермен қарым-қатынас орнатуды дұрыс көргенін келтіруге болады. Ал қазіргі таңда сыртқы саясаттың бұл бағытын құптайтындардың саны бар болғаны 14% құрайды. Бұл өзгеріс кенеттен пайда болған бетбұрыс емес, соңғы 10 жыл ішінде жүргізілген зерттеулер көрсеткендей, әр жыл сайын азайып келе жатқан тенденция екендігін атап өту қажет.

Диаграмма 1. – Қазақстандықтардың пікірі бойынша мемлекеттің сыртқы саясаттағы бағдары

Диаграмма

Қазақстанның сыртқа саясатын жүргізуде Ресейдің орнын басатын сенімді бағдар рөліне қазіргі таңда екі бағыт таласу үстінде. Олардың қатарына 2018 жылғы сауалнама нәтижесінде ең көп үлеске ие болған (35%) «Қазақстан ешкімге бағдарланбай өзінің жеке мүдделерін ойлау қажет» деген нұсқа мен жоғарыда аталып өткен көпвекторлы сыртқы саясат жатады. Сауалнамаға қатысқан респонденттердің 27% көпвекторлы саясатты таңдау арқылы Қазақстан Қытай, Ресей және АҚШ секілді әлемдік алпауыттардың арасында сәтті икемделіп, өзінің мүдделерін қорғап қала алады деп есептейді. Соңғы 10 жылда жүргізілген сауалнамалар нәтижесіне сүйенетін болсақ, сыртқы саясаттағы аталған екі бағыт алма-кезек үстемдік құрап келеді. Осыған қоса, соңғы жүргізілген зерттеу қорытындысы бойынша АҚШ және басқа да Батыс әлемінің мемлекеттерімен қарым-қатынасты нығайту қажет деп есептейтін Қазақстан азаматтарының үлес салмағы 5 пайызға дейін артқандығына назар аудара кету қажет.

Сауалнама нәтижесіне талдау жасайтын болсақ, Қазақстандағы әрбір әлеуметтік-демографиялық топтың сыртқы саясатқа байланысты өзіндік пікірі қалыптасқанын көруге болады. Нақтырақ айтатын болсақ, қазақ ұлтының өкілдері шет мемлекеттермен қарым-қатынаста жеке мүддеге сай әрекет етуді құптаса, орыс ұлты Ресеймен жақындықтың сақталғанын қалайды. Әртүрлі жас өкілдерінің берген жауаптарына назар аударсақ, еліміздегі жастар АҚШ пен Батыс мемлекетерімен жақындасуды қолдаса, орта буын өкілдері көпвекторлы саясаттың дұрыс екендігін алға тартады, ал жасы 65-тен асқан азаматтар Ресеймен, бұрынғы одақтас мемлекеттермен және ислам әлемімен арақатынастың нығайа беруін аңсайтыны байқалады. Қазақстанның өңірлеріндегі айырмашылықтарға тоқталатын болсақ, Ақтөбе мен Қызылорда сияқты қазақтар көптеп қоныстанған облыстарда сыртқы саясатқа ешкімге бағдарланып қажеті жоқ деп шешкен респонденттер жиі кездессе, солтүстігімізде орналасқан Павлодар және СҚО тұрғындары Ресейді негізгі серіктес деп таниды. Осыған қоса, Атырау, БҚО және Алматы облыстарының тұрғындары ислам әлеміне бет бұруды дұрыс санаса, оқу орнында оқитын студенттердің басым бөлігі АҚШ пен Батыс елдеріне түзеле дамуды құп көреді.

Кесте 1. – Қазақстандықтардың пікірі бойынша мемлекеттің сыртқы саясаттағы бағдары (әлеуметтік-демографиялық топтар бойынша)

№	Сыртқы саясат бағдары	Әлеуметтік-демографиялық топтар
1	Қазақстан өзінің жеке мүдделерін ойлау қажет	Қазақ (37%); ауыл (41%); Ақтөбе, Қызылорда облыстары; 18-24 жас (39%)
2	Көпвекторлы саясат	35-54 жас (31%);); жоғары білімді (30%); қала тұрғындары (29%); Алматы қ. және Қарағанды облысы
3	Ресей және ТМД елдері	Орыс (25%) және басқа ұлттар (24%); қала (15%); 65+ жас (20%); қала тұрғындары (16,4%); Павлодар және СҚО
4	АҚШ және батыс әлемінің мемлекеттері	18-24 жас (8%); басқа ұлт өкілдері (6%); студенттер (7,5%)
5	Ислам әлемінің елдері	Қала тұрғындары (5%); 65+ жас (6,6%); Атырау, Алматы және Батыс Қазақстан облыстары

Государство и социальные ожидания населения: что говорят данные опросов?

Tags Гульмира Илеуова участие в круглом столе 3857 View

Илеуова Гульмира, президент ОФ «ЦСПИ «Стратегия»

В выступлении я буду приводить данные разных исследований, которые провели сотрудники Фонда, начиная с 2004 года. Сделаю это большей степени для того, чтобы обозначить свое представление о взаимоотношениях населения и государства в вопросах социальной политики.

Прежде всего, хочу напомнить, что основная масса социальных ожиданий населения, особенно взрослой его части, была сформирована в советский период с его достаточно мощной социальной политикой.

Еще в начале выступления хотела бы напомнить или рассказать тем, кто не помнит, некоторые выводы исследования, которое было проведено в 1996 году Институтом развития Казахстана «Республика Казахстан: «красный» рассвет на пороге XXIвека?» (типы политического сознания и перспективы неокоммунизма по результатам социологического опроса).

«В масштабах республики наблюдается резкое отличие доминирующих идеологий. Приоритеты интересов респондентов отличаются своей направленностью и, зачастую, прямо противоречат друг другу в координатах политической системы, прав личности, наций, государства, в вопросах доминирующего типа собственности, а также социальной роли государства…

Общественное сознание заключает в себе элементы прокоммунистической, этатистсткой, националистической, праволиберальной и демократической идеологий…

В вопросах роли государства в проведении социальной политики большинство респондентов выделили принцип социальной защиты только для наиболее социально уязвимых слоев общества». Это, по мнению авторов, «говорит о высоком уровне понимания новой роли государства в новой системе общественных отношений».

По данным, представленным на Диаграмме 1, авторы приходят к мнению, «что 45% опрошенных выступили против углубления социального неравенства и 44,5% предпочли расслоение равенству результатов, что говорит о примерно равной поддержке моделей государства – «ночного сторожа» и государства «всеобщего благоденствия».

Также стоит отметить, что один из главных выводов исследования фиксирует, что «противоречивость массового сознания выражается в ярко выраженном дисбалансе экономического и политического компонентов его структуры. Если в экономических вопросах доминирует коммунистический подход, то в политике преобладает демократический. Зафиксирована явная установка на «авторитаризм наоборот» (поставленный с ног на голову), а не на классический авторитаризм, т.е., на свободную политическую сферу при несвободной экономике».

Диаграмма 1. – Как Вы относитесь к проблеме углубления социального неравенства? (№=2910, 19 регионов, выборка квотная, 1996 г.)

Но уже в исследовании, проведенной нами в 2004 году, стала проявляться неудовлетворенность населения социальной политикой государства, отсутствием системы социальной поддержки и защиты, и нарастающей социальной дифференциацией.

Диаграмма 2. – Что можно назвать самой большой потерей для общества за годы независимости? (№=1200, 9 регионов, выборка квотная, 2004 год)

В исследовании 2010 года, в котором опрашивались и население, и бизнес, мы пришли к выводу, «что:

- экономика Казахстана становится все более открытой для свободного движения товаров и капиталов, т.е. она либеральная (22 (население) -26 (МСБ)%);

- экономическая стратегия корпоративна, т.е. она реализуется в эгоистических интересах властвующего социального слоя (корпорации) за счет снижения уровня жизни граждан (26 (население) -28 (МСБ) %).

В целом, в 2010 году в обществе отсутствовало целостное представление о реализуемом в Казахстане стратегическом направлении социально-экономического развития. Не было сформировано общее мнение о том, в чьих интересах осуществляется развитие страны. Единственным общим представлением для населения и МСБ являлось то, что не наблюдалось усиления роли государства в экономике, что могло означать и продолжение курса на либерализацию экономической жизни, и подмену общегосударственных интересов интересами отдельных групп (корпораций)». Прошу зафиксироваться на последнем моменте.

Диаграмма 3. – Какой вид экономической стратегии, по Вашему мнению, реализуется в современном Казахстане?

(опрос населения; №=1100, 9 регионов, выборка квотная, 2010 год)

Опрос 2016 года продемонстрировал высочайший уровень запроса населения к государству: по мнению подавляющего числа казахстанцев, государство должно нести полную ответственность за ситуацию в социальной сфере, как основной актор социально-экономической политики.

Диаграмма 4. – С каким из нижеприведенных утверждений Вы согласны?

(ответ «согласен», №=1600, 16 регионов, выборка квотная, 2016 год)

Исследование ноября 2018 года подтвердило поддержку населением патернализма [1]. Более 70% опрошенных считает, что государство должно: создавать условия для обеспечения работой всех, кто желает трудиться; осуществлять контроль над ценами на потребительские товары; обеспечивать каждому гарантированный прожиточный минимум.

Диаграмма 5. – Вы согласны или не согласны со следующими утверждениями…

(ответ «согласен», №=1600, 17 регионов, выборка квотная, 2018 год)

Что мы имеем в итоге?

Хотела бы выдвинуть такую гипотезу. К сожалению, мы не проводили еще раз исследование о том, какая именно экономическая стратегия реализуется в Казахстане в настоящий момент, но можно предположить, исходя из имеющихся реалий, что корпоративная экономическая стратегия превалирует.

Отсюда следующий вывод. Мы в Казахстане видели только две формы управления – государственную (советского типа) и нынешнюю корпоративную/групповую. Запрос на усиление/повышение роли государства можно рассматривать как требование населения (основанное на недовольстве результатами социальной политики) смены корпоративной модели управления, т.е., смены неэффективного менеджемента. При этом другого арбитра/гаранта защиты интересов, кроме государства, у населения нет. Но ирония судьбы в том, что именно наше современное государство создало эти удобные для монополистов неконкурентные условия, которые население не в состоянии изменить.

Можно выдвинуть предположение/прогноз, что запрос на этатизм [2] в стране будет возрастать в любой политической оболочке (автотритаризм, например), и при этом поворот на либерализм в ближайшие годы вряд ли возможен.

[1] Патернали́зм (лат. paternus «отцовский, отеческий») — система отношений, при которой власти обеспечивают потребности граждан, которые в обмен на это позволяют диктовать им модели поведения, как публичного, так и частного (Википедия).

[2] Этати́зм (госуда́рственничество) (от фр. État — «государство») — идеология, утверждающая ведущую роль государства в политической жизни, включая подчинение интересов как отдельных людей, так и групп интересам государства; политика активного вмешательства государства во все сферы общественной и частной жизни (Википедия).

Облыстық және Республикалық маңызы бар қалалық әкімдердің қызметін бағалау

«Стратегия «ӘСЗО»» Қоғамдық Қоры

«Стратегия «ӘСЗО»» қоғамдық қоры 2018 жылдың қараша айында «Еуразиялық Монитор» жобасының аясында әлеуметтік сауалнама жүргізді[1].

Зерттеу қорытындысы көрсеткендей, көптеген жылдар бойы халықтың аймақ басшыларына беретін бағасы өзгеріссіз қалуда. Соңғы жүргізілген сауалнама нәтижесі бойынша облыс/қала әкімдерінің жұмыстарын қолдау деңгейі 46%-ды құрайды. Бұл көрсеткіш 2004 жылғы сауалнама қорытындысы бойынша 49% болса, 2014 жылы 47%-ға тең болған. Яғни, соңғы 15 жыл ішінде орташа есеппен алғанда аймақ басшыларының іс-әрекеттері тұрғындардың жартысынан ғана қолдау табуда және облыс әкімдерінің халық алдындағы беделінің өсуі байқалар емес.

Облыстық және республикалық маңызы бар қалалық әкімдердің қызметін бағалау деңгейіне салыстырмалы талдау жасау мақсатында әкімдердің қызметін бағалау Индексі енгізілді [2]. Индекс бірнеше айнымалылардан алынған мәліметті бір көрсеткішке біріктіруге мүмкіндік береді. Осыған қоса, алынған Индекс бақылаудағы көрсеткіштің шкаладағы мәнін көрсетіп, салыстырмалы талдау жасауға мүмкіндік береді.

Диаграмма 1. – Облыс/қала әкімдерінің қызметін бағалау Индексі

Алынған нәтижелерге сай, сауалнама қатысушыларының аймақ басшыларына берген бағалары аса қатты ерекшеленеді (ең төмен индекс -0,74, ең жоғары +0,60). Зерттеудің қорытындысы бойынша Алматы қаласының әкімі Бауыржан Байбектің еңбегі ең жоғары деңгейде бағаланды. Рейтингтің алғашқы үштігіне оңтүстік астананың басшысынан бөлек, еліміздің аймақтық құрылымында жақында пайда болған жаңа қала – Шымкент қаласының және Павлодар облысының әкімдері кіріп отыр.

Жоғарыда аталған аймақ басшыларынан бөлек 7 облыс әкімі мемлекет бойынша орташа бағадан жоғары бағаланды. Олардың ішінен Индекс мәні 0,4-тен асқан Атырау, СҚО, Қостанай, Ақмола және Қарағанды облыстарының әкімдерін атап өтуге болады. Шығыс Қазақстан облысы мен атауын ауыстырып, қайта құрылған Түркістан облысының басшылары орта деңгейде бағаланып отыр.

Әкімдік қызметі ортадан төмен бағаланған әкімдердің қатарына Ақтөбе, Алматы, Қызылорда, Маңғыстау және Батыс Қазақстан облыстары мен Астана қаласының жақында сайланған әкімдері жайғасты. Барлық аймақ ішінен ең төмен бағаланған және теріс мәндегі Индекске ие болған жалғыз әкім ретінде Жамбыл облысының басшысы танылды.

Сауалнама барысында әр облыс тұрғындарын аса қатты толғандыратын мәселелердің тізімі жасалды [3]. Зерттеу нәтижесі елімізде барлық аймақ тұрғындарын бірдей деңгейде мазалайтын мәселелер де, жеке бір аймақтарға тән ерекше сұрақтар да кездесетінін көрсетті. Аса өзекті мәселелер рейтингін бағалардың өсуі мен инфляция бастап отыр. Қымбатшылық 17 аймақтың 13-інде ең өзекті қиыншылыққа айналған. Бағаның өсуі мен инфляцияның ізінен жұмыссыздық мәселесі халықты аса қатты толғандырады. Жұмыстың жоқтығы 16 облыстағы аса өзекті 5 мәселенің қатарын толықтырып отыр, оның ішінде, 4 облыста алғашқы орында орналасқан. Еліміздегі экономикалық ахуал да біздің мемлекет үшін маңызды мәселелердің үштігіне кіреді.

Осыған қоса, қазақстандықтарды денсаулық сақтау және білім беру жүйесі сынды әлеуметтік маңызы зор салалардағы қиыншылықтар да жоғары деңгейде мазалайтыны байқалады. Жалпы мемлекеттік деңгейде өзекті болып табылатын мәселелер қатарына нашар мемлекеттік басқару мен коррупцияны, зейнетақының төмен мөлшерін жатқызуға болады.

Кесте 1. – Қазіргі уақытта біздің мемлекетіміз үшін маңызды мәселелер (өңірлер бойынша)

№	Аймақтар	Мәселелер
1	Ақмола	Бағалардың өсуі, инфляция (42%); Жұмыссыздық (19%); Нашар мемлекеттік басқару, коррупция (19%); Төмен зейнетақы(18%); Тұрғын үй мәселесі (15%).
2	Ақтөбе	Бағалардың өсуі, инфляция (65%); Экономикалық ахуал (26%); Денсаулық сақтау жүйесінің нашар жағдайы (19%); Нашар мемлекеттік басқару, коррупция (17%); Білім беру жүйесінің нашар жағдайы (13%)
3	Алматы	Бағалардың өсуі, инфляция (40%); Жұмыссыздық (31%); Экономикалық ахуал (15%); Қылмыс (14%); Терроризм (9%)
4	Атырау	Жұмыссыздық (48%); Білім беру жүйесінің нашар жағдайы (19%); Жоғары салықтар (16%); Қылмыс (15%); Төмен зейнетақы (15%)
5	Шығыс Қазақстан	Бағалардың өсуі, инфляция (39%); Жұмыссыздық (21%); Экономикалық ахуал (20%); Нашар мемлекеттік басқару, коррупция (16%); Денсаулық сақтау жүйесінің нашар жағдайы (15%)
6	Жамбыл	Жұмыссыздық (62%); Бағалардың өсуі, инфляция (49%); Нашар мемлекеттік басқару, коррупция (25%); Төмен зейнетақы (13%); Экономикалық ахуал (12%)
7	Батыс Қазақстан	Бағалардың өсуі, инфляция (31%); Жұмыссыздық (26%); Жоғары салықтар(15%); Төмен зейнетақы (5%); Білім беру жүйесінің нашар жағдайы (5%)
8	Қарағанды	Бағалардың өсуі, инфляция (54%); Тұрғын үй мәселесі (32%); Денсаулық сақтау жүйесінің нашар жағдайы (14%); Жұмыссыздық (12%); Нашар мемлекеттік басқару, коррупция (9%)
9	Қостанай	Бағалардың өсуі, инфляция (57%); Экономикалық ахуал (19%); Қылмыс (18%); Жұмыссыздық (17%); Нашар мемлекеттік басқару, коррупция (15%)
10	Қызылорда	Жұмыссыздық (53%); Бағалардың өсуі, инфляция (46%); Қылмыс (39%); Денсаулық сақтау жүйесінің нашар жағдайы (16%); Экономикалық ахуал (15%)
11	Маңғыстау	Жұмыссыздық (49%); Тұрғын үй мәселесі (38%); Бағалардың өсуі, инфляция (27%); Білім беру жүйесінің нашар жағдайы (16%); Денсаулық сақтау жүйесінің нашар жағдайы (15%)
12	Павлодар	Бағалардың өсуі, инфляция (25%); Жұмыссыздық (16%); Тұрғын үй мәселесі (14%); Экономикалық ахуал (14%); Денсаулық сақтау жүйесінің нашар жағдайы (12%)
13	Солтүстік Қазақстан	Бағалардың өсуі, инфляция (57%); Жұмыссыздық (31%); Экономикалық ахуал (16%); Төмен зейнетақы (14%); Тұрғын үй мәселесі (10%)
14	Түркістан	Бағалардың өсуі, инфляция (45%); Жұмыссыздық (35%); Денсаулық сақтау жүйесінің нашар жағдайы(22%); Қоғамдық көлік мәселелері (17%); Төмен зейнетақы(13%)
15	Астана қ.	Бағалардың өсуі, инфляция (32%); Экономикалық ахуал (26%); Тұрғын үй мәселесі (19%); Нашар мемлекеттік басқару, коррупция (16%); Жұмыссыздық (12%)
16	Алматы қ.	Бағалардың өсуі, инфляция (48%); Жұмыссыздық (42%); Тұрғын үй мәселесі (24%); Қылмыс (19%); Экономикалық ахуал (13%)
17	Шымкент қ.	Бағалардың өсуі, инфляция (61%); Денсаулық сақтау жүйесінің нашар жағдайы(38%); Жұмыссыздық (31%); Төмен зейнетақы(16%); Білім беру жүйесінің нашар жағдайы (16%)

Әр облыстардың тұрғындары үшін біздің мемлекеттегі маңызды мәселелердің басым бөлігі ұқсас болғанымен, кей облыстардың өзіндік ерекшеліктері де байқалады. Мысалы, Астана, Алматы қалаларында және Ақмола, Қарағанды облыстарында тұрғын үй мәселесі өзекті болса, Алматы қаласының, Алматы және Атырау облыстарының тұрғындары қылмыс санының өсуіне көбірек назар аударады. Осыған қоса, зерттеу нәтижесін талдау барысында жеке облыстарға тән мәселелер де анықталды. Олардың қатарына, Түркістан облысындағы қоғамдық көлік мәселесін және Алматы қаласындағы терроризмнен қорқуды жатқызуға болады.

Бірқатар облыстарда тұрғындардың белгілі бір бөлігі (1%-дан 78%-ға дейін) аймақ басшыларының қызметін бағалау кезінде жауап беруге қиналатындарын білдірді. Көп жағдайда жауап беруге қиналған респонденттердің үлесі жоғары болуы кейбір әкімдердің Индексінің төмен болуына ықпал етті деп айтуға болады. Осыған қоса, аймақ тұрғындары өздерін мазалайтын мәселелерді облыс басшыларының атқарған жұмысымен байланыстыра бермейтіні де байқалады. Бұл жағдай бір жағынан әкімдік корпус үшін ыңғайлы болғанымен, жергілікті билік өкілдері өздеріне сеніп тапсырылған аймақтардағы жағдайды толық түсінбей, қажет жағдайда өз облысының тұрғындарының көңіл-күйіне ықпал ететін құралдарға ие еместігін де көрсетеді.

[1] Сауалнама «Еуразиялық монитор» жобасының аясында 2018 ж. қараша айында жүргізілді, таңдау – жалпыхалықтық, , №=1600, қала және ауыл тұрғындары сауалнамаға қатысты.

[2] Индексті есептеу барысында топтарды теңестіру мақсатындағы индексті есептеу әдісі қолданылды. Әрбір әкімнің жұмысын бағалау индексі төмендегі формула бойынша есептелді:

Iс = (n+-n-)/(n++ n-+n0),

бұл жерде: n+ - әкім жұмысын «жақсы» деп бағалаушылар саны;

n- - әкім жұмысын «нашар» деп бағалаушылар саны;

n0 – жауап беруге қиналушылар саны.

Есептеу нәтижесі бойынша индекстер +1-ден -1-ге дейінгі мәнге ие бола алады, бұл жерде +1 – толық қолдау, -1 – мүлдем қолдамау.

[3] Таңдауға берілген мәселелер тізіміне қылмыс деңгейі; экономикалық ахуал; бағаның өсуі, инфляция; жоғары салық; жұмыссыздық; терроризм; сыртқы саясат және қорғаныс; мигранттардың көп келуі; тұрғын үй мәселесі; қоғамдық көлік мәселесі; денсаулық сақтау жүйесінің нашар жағдайы; білім беру жүйесінің нашар жағдайы; төмен зейнетақы; қоршаған орта жағдайы; нашар мемлекеттік басқару, коррупция сынды мәселелер кіреді.